‘Laten we eens praten….’ Om die reden werd ik uitgenodigd door de directeur van een agrarisch exportbedrijf. Hij had via een bevriende relatie van mij gehoord en wilde kennis met mij maken. Of ik iets kan betekenen op het gebied van cultuurverandering. Een aantal dagen later reed ik het bedrijfsterrein op richting de parkeerplaats. En daar viel mij direct iets op wat veelzeggend was over de bedrijfscultuur; twee parkeerplaatsen voorzien van een bordje “gereserveerd voor de directie”.
Na twee trappen te hebben beklommen, betrad ik de directiekamer, die uitzicht gaf over de volledige productiehal.
Ons gesprek ging al snel richting de huidige bedrijfscultuur. ‘Waar ik erg trots op ben is de loyaliteit van onze mensen’ zo gaf hij aan. Sommigen werken hier al meer dan 30 jaar. Daardoor is er een solide fundament en gebeurt er zo goed als altijd wel wat er moet gebeuren; productie draaien en op tijd de klant beleveren en dat jaar in jaar uit. Mooi toch!’
Dat is het zeker. Lastig wordt het echter als de omstandigheden (de markt, de klantvraag of de gehele supply-chain) veranderen. Dan is het van cruciaal belang om in die veranderende omstandigheden mee te kunnen bewegen om de concurrentie voor te blijven. Een wendbare en veerkrachtige organisatie is een must. Maar hoe wordt dat bereikt? Vaak vindt het hoger management dat houding en gedrag van medewerkers anders moet. Er wordt door hoger hand een besluit genomen voor een verandertraject. Waaraan voorbij wordt gegaan is de behoefte van de mensen die er werken om te veranderen. Niet altijd wordt die behoefte vooraf gepeild, waardoor veranderingen als ‘moeten’ worden ervaren en geen voedingsbodem vinden. Mensen willen wel veranderen, maar niet veranderd worden.
Hoe dan wel?
Cultuur volgt structuur. Vaak zullen eerst specifieke bedrijfsstructuren tegen het licht gehouden moeten worden om ook een fundamentele andere bedrijfscultuur te verkrijgen. Tegelijkertijd is het uitvragen van de veranderbehoefte bij medewerkers essentieel.
In gesprekken die ik met ondernemers voer, blijkt dat er weinig (of geen) tijd wordt uitgetrokken om processen, structuren en werkafspraken etc. te actualiseren. Gevolg is dat bedrijfssystemen hetzelfde blijven en mensen blijven doen wat ze al jaren doen, inclusief de te behalen resultaten. Beginnen bij het begin dus.
De onderstroom zichtbaar
In de praktijk zorgen de kleinste details voor het vasthouden aan bestaande culturen.
Dat bleek ook in het gesprek met de directeur van het agrarisch exportbedrijf. Ik vroeg hem wat hij anders wil in zijn bedrijf. Zijn antwoord was helder; ‘waar ik tegenaan loop is dat ik de productiemedewerkers niet mee krijg in de richting die ik wil. Voorstellen die ik met hen bespreek lijken steeds niet aan te komen en met regelmaat wordt gezegd ‘hij heeft weer iets bedacht daarboven……’ Ik vind het storend dat mensen vanuit die traditionele hiërarchie denken en handelen. Het lijkt wel alsof mijn medewerkers zich vasthouden aan het oude baas-knecht principe. We zijn dan wel een bedrijf wat eind 1800 is opgericht, maar we staan midden in een zeer interactieve markt en de dynamiek binnen het bedrijf is net zo. Daarom kunnen we ons het oude hiërarchische denken niet permitteren. Ik begrijp ook niet waar het vandaan komt, voegde hij eraan toe.
Toen vertelde ik hem wat mij opviel toen ik de parkeerplaats opreed. Ik vroeg hem met welke reden die bordjes daar geplaatst zijn. Dat wist hij niet en vertelde erbij dat die twee parkeerplekken niet eens door de directie worden gebruikt. Een reden temeer om ze dan te verwijderen, vervolgde ik, want hierdoor wordt zichtbaar hoe de oud-hiërarchische bedrijfsvoering in de onderstroom aanwezig is. Iedere dag worden mensen op deze wijze daaraan herinnerd en dus wordt het hiërarchisch denken van mensen door een klein detail zoals dit, levend gehouden.
Daadwerkelijke verandering in de mindset van mensen begint bij details. Dingen waar mensen elke dag mee bezig zijn of aan herinnerd worden. En omdat groei en ontwikkeling altijd buiten de comfort zone plaatsvindt, zullen beleidsbepalers oog moeten hebben voor dynamieken die in stand worden gehouden vanuit de onderstroom. De onderstroom is bepalend voor wat er gebeurt in de bovenstroom. Sturen in de onderstroom is essentieel voor duurzame verandering. De intentie om mensen te veranderen zal losgelaten moeten worden. Hen voorzien van nieuw perspectief, zorgt ervoor dat mensen in beweging komen en leidt tot een toekomstbestendige organisatie. Want waar mensen groeien, daar groeien organisaties….